“Geen mens is intelligent genoeg om zijn eigen domheid te begrijpen,” schrijft Matthijs van Boxsel in zijn lijvige levenswerk: De Topografie van de Domheid. Waarvan acte, ik heb me na lezing van een boek nog nooit zó dom gevoeld. Ik lees het van kaft tot kaft uit, maar ik kan er geen touw aan vastknopen. Ook de sympathieke Roos van Rijswijk, die de schrijver op YouTube interviewt, lacht af en toe haar tandjes bloot en kijkt alsof ze water ziet fietsen. “Lees ik nou dat er al een tweede druk op stapel staat?” vraagt ze vriendelijk. Van Boxsel antwoordt triomfantelijk: “Ja, niet te geloven, zelfs in tijden van corona, snakt men naar domheid.”
In het Vlaamse programma ‘Brommer op zee’ zegt de schrijver tegen de broodnuchtere interviewer Wilfried de Jong: “Toen ik het boek had geschreven keerde ik terug naar de eerste pagina en ik begreep er helemaal niks meer van!” Pfff, wat een opluchting, hij snapt het zelf ook niet. Pak van mijn hart.
“Wat is domheid? Wie het verkeerde antwoord geeft tuimelt in de afgrond. Maar ook het juiste antwoord zit ernaast. De domheid is altijd elders. Eenmaal benoemd, verliest de domheid haar verbijsterende kwaliteit. Een herkende domheid is een wijsheid.” orakelt van Boxsel. Het boek is bezaaid met dit soort paradoxale zinnen. De filosoof in mij is allang foetsie. Deze begreep ik wel: “Domheid is het handelen tegen beter weten in. Neem roken, we weten dat het slecht voor ons is, maar we blijven het doen.”.
Van Boxsel snijdt wel een boeiend thema aan. Namelijk het fenomeen van elkaar bespotten en elkaar de maat nemen. De Nederlanders nemen bijvoorbeeld de Belgen in de maling.
“Waarom staren zoveel Belgen naar de Zee? Ze wachten op de seksgolf.”
De Belgen lachen zich weer het leplazarus om de Luxemburgers, die op hun beurt de Duitsers niet zo snugger vinden. De Koerden vinden de Turken achterlijke batjes en zo gaat het maar door. Maar waarom doen we dat? Matthijs van Boxsel is al zijn leven lang gefascineerd door domheid en schreef er vier boeken over. In ‘De Topografie van de Domheid’ markeert hij de plekken op aarde waar we de diverse ‘dom-oorden’ kunnen vinden. Niet alleen buiten maar ook binnen de landsgrenzen zijn er plaatsen waarvan de bewoners bekendstaan als uilskuikens. Zo is Kampen verreweg de domste stad van ons land. In de “Kamper Uien’ worden de stupiditeiten uitvoerig beschreven, zoals deze:
De kanarie van de burgemeestersvrouw is uit zijn kooi ontsnapt. Op bevel van de gemeenteraad sluit men alle stadspoorten en wordt de brug over de IJssel opgehaald.”
In de jaren tachtig word ik als reisleider keihard geconfronteerd met een ‘Kamper Ui’: ‘De koe aan de toren.’ Ik rijd met een touringcar vol Denen door ons land. Op een dag komen we door de oude Hanzestad en we schrikken ons te pletter. Hoog boven het centrum hangt aan de Nieuwe Toren een gigantische kunststof koe aan een touw, die van een afstand angstvallig écht lijkt. Ik heb net daarvoor bij een haringkraam gedemonstreerd hoe we hier te lande haringhappen. Als een zeehond heb ik drie ‘maatjes’ in mijn slokdarm laten glijden. Sommige Denen trekken lijkbleek weg. Even later zien ze die Kamper koe aan de kerktoren hangen. De Scandinaviërs vragen zich af in welk gekkenhuis ze zijn beland. Leg het verhaal ook maar eens uit:
“In een loeihete zomer groeit alleen op de stompe kerktoren nog gras. De regenten besluiten om de stads-koe naar boven te takelen en het dier te trakteren op die laatste sprieten. Ze binden de koe een strop om zijn strot en hijsen haar op. Halverwege stikt het dier. Haar tong hangt naar buiten. ”Kijk, ze heeft trek!” roepen de Kampenaren.”
De bewoners zijn er inmiddels toe overgegaan om deze ‘domheid’ te exploiteren, tijdens de toeristische Kamper UI(t)dagen. Maar de onbeantwoorde hamvraag blijft: Wáárom bespotten we elkaar? Van Boxsel: ‘Spot valt niet te verklaren uit externe conflicten of spanningen. Grappen over domkoppen gaan vrijwel altijd over mensen die sprekend op ons lijken. In die ánder lachen we onze eigen domheid uit.”
Hé, beste domkoppen, zijn jullie er nog? Ja, hè? Ik wist het wel. Hahahahahahaha!
JAAP VAN DEURZEN
De Topografie van de Domheid/ Matthijs van Boxsel/ Em. Querido’s Uitgeverij BV
P.S. U heeft nog maar een week tot Vaderdag.
Blond & Blues/ 264 blz./ Jaap van Deurzen