Ik ben taalverslaafd, een lettervreter. Sterker nog, ik ben totaal knetterlettergek! U begrijpt het al, ik lees graag. Zelfs de slechtste slogan van het jaar 2020 vind ik wel te pruimen: ‘Laat poesje knippen, voor ze gaat wippen!”
(Even voor de duidelijkheid, dit gaat over een dierenorganisatie die aandacht vraagt voor de sterilisatie van katten.)
Letters zijn de bouwstenen van onze woorden! Ooit is berekend dat een gemiddelde lezer van vijfenveertig er zeker een miljard van onder ogen moet hebben gehad. Dat is knap als je bedenkt dat we de beschikking hebben over een handjevol letters, want ons alfabet telt er maar 26. De Chinezen doen het met 11.000 karakters, en dan klinkt het gesproken woord nog alsof er iets aanloopt.
We worden letterlijk doodgegooid met teksten. Denk maar aan apps, e-mails, ondertitels, en ga zo maar door. In dit opstel leest u weer zevenhonderd woorden wakker. Toch heeft u er waarschijnlijk nooit bij stilgestaan wat de geschiedenis is van al die individuele letters? Waar komen ze vandaan? Hadden ze een goede jeugd? Konden ze meekomen op school? Was er liefde in hun leven? Het interesseert de gemiddelde lezer waarschijnlijk ook geen ene mallemoer. Het gaat ze tenslotte om de ‘geest’ en niet om de letter.
Zeg dat niet tegen schrijver Diedrik van der Wal. Hij schreef het heerlijke boek: ‘Alles begint met A’. De letterkundige lijdt aan een obsessieve-compulsieve stoornis en is lettergek. Als medepatiënt herken ik zijn passie. Van der Wal opent mijn ogen voor de schoonheid en gratie van sommige letters, of de lompheid en de nutteloosheid ervan. Want in ons alfabet zitten zeker ook een paar minkukels, die we zo weg kunnen flikkeren. Ze gooien dan misschien hoge ogen bij Scrabble, maar een x een y of een q mogen wat sommige letterkundigen betreft zo bij het grofvuil. De q werd in de loop van de tijd zelfs tot ongewenste letter verklaard en is het minst gebruikte teken van het alfabet. De meest gebruikte letter is de e. Een op elke vijf letters is een e. Daar word je echt hondsmoe van. Voor je het weet lijd je aan het Alphabet Fatique Syndrome.
“Eens, edele heren, wees een Zweed, twee eenden de weg. Her en der verdwenen de beesten met z’n tweeën. Geen scheen de Zweed te hebben begrepen.”
Het is te veel gevraagd om hier de doopceel van elke letter te lichten. Blijkbaar heeft iedereen wel zijn eigen favoriet. Zo kan ik me voorstellen dat seksliefhebbers wel iets hebben met de B. De rondingen worden vaak geassocieerd met borsten of lippen. Seksbommen heten niet voor niks Brigitte Bardot of Bobby Eden.
Bij het uitspreken van de b heb je de stembanden nodig. Vergelijk dat eens met de p waar de letter vaak mee wordt verward in woorden als ‘heb’, of ‘tob’. Leg je hand tegen je keel en spreek beide letters uit als b(uh) en p(uh), dus niet als béé of péé. De b heeft dan een ‘stem’, en de p wordt met een ordinair ‘plofje’ tussen de lippen geperst. Dat is namelijk een stemloze bilabiale plosief. Bent u er nog?
(Even een waarschuwing. Ik deed die stemband-oefening in de trein: ‘Buh Buh Buh!’ Mensen dachten dat er een verwarde mafkees voor ze zat en begonnen in allerijl een andere zitplaats te zoeken.)
Mijn persoonlijke favoriet is de ‘natte t’. Dat is niet zo verwonderlijk want ik kom uit Rotterdam. Vooral vrouwen spreken met natte-t’s. De mooiste variant hoorde ik in Rotterdam-Zuid toen een marktvrouw aan iemand vroeg: ‘Mot je nog themathen dan? Cabaretier Richard Groenendijk scoorde onlangs, verkleed als Jopie Parlevliet, een ‘natte t’ -hit over de mondkapjesplicht: ‘Thebbie nou op je muil?’ Heerlijk!
Rotterdammers, Leidenaren en Utrechters amputeren de t als het even uitkomt ook weer met groot gemak aan het eind van een woord. Utrechters werden vroeger zelfs ‘t-dieven’ genoemd: Ik heb op de ouwe grach, ’s aves om half ach, ’n kip geslach. Lieve letterfetisjisten, voor iedereen die altijd al alles over letters heeft willen weten, is ‘Alles begint met A’ aan het begin van dit jaar een absolute aanrader.
JAAP VAN DEURZEN
‘Alles begint met A’, Diedrik van der Wal, Uitgeverij De Harmonie.
Ook onlangs verschenen: Blond & Blues