“Ik wil niet dood,’ huilt het meisje in de Oekraïense havenstad Marioepol. Ze kijkt de interviewer smekend aan. De tranen rollen over haar wangen. Het kind zit in elkaar gedoken in de kelder van een flatgebouw. Ze heeft haar handen beschermend rond haar knieën geslagen. Mijn maag trekt zich samen. Het beeld is hartverscheurend. Er is niets ergers dan doodsbange kinderen te zien huilen in een oorlogsgebied. Het is eind februari 2022 en de Russen zijn de stad Marioepol binnengevallen.
Mijn twee tik-vingers haperen om de haverklap als ik dit stukje probeer op te schrijven. De beelden in de documentaire: ‘20 dagen in Marioepol’ zijn niet te beschrijven. ‘Verzin wat luchtigs,’ lispelt een stemmetje in mijn achterhoofd. ‘Er is al genoeg ellende in de wereld en mensen vinden het heerlijk om de zondag met een glimlach te beginnen. Ik koester dat natuurlijk, maar het gaat niet, want ik heb de Marioepol-blues.
Maandenlang heb ik het moment uitgesteld om naar dit gruwelijke meesterwerk van de Oekraïense journalist Mstyslav Chernov te kijken. Afgelopen zondag is de film te zien op Canvas en ga ik overstag. Dat heb ik geweten. De beelden laten me niet meer los. 94 minuten lang wil ik wegkijken, maar gehypnotiseerd staar ik door. De tranen springen in mijn ogen. Ik denk aan de laatste zinnen van acteur Marlon Brando in dat andere meesterwerk Apocalyse Now:
‘The horror. The horror.’
Maar dát is een speelfilm. In ‘20 dagen in Marioepol’ kijk ik naar de brutale realiteit. Waarom doe ik dit? Misschien wel omdat het vastleggen van oorlogswaanzin ooit mijn vak was. Maar de maat is vol. Toch zit ik met een dubbel gevoel. Ondanks de levensgevaarlijke omstandigheden waaronder Mstyslav Chernov en fotograaf Evgeniy Maloletka moeten werken, benijd ik ze hartstochtelijk. Alle buitenlandse collega’s zijn vertrokken. Chernov heeft het monopolie in handen van de verslaggeving rond de Russische inval in Marioepol. Ik weet uit ervaring hoe ‘mooi’ dat is en dat klinkt krankzinnig. Je gaat door roeien en ruiten en wil koste wat kost alles vastleggen.
President Poetin zegt op de Russische tv: ‘We zullen tegen niemand geweld gebruiken.’ Geen mens gelooft hem. De ploeg van Mstyslav Chernov, die voor Associated Press (AP) werkt, reist op 24 februari 2022 naar Marioepol. De Oekraïense oorlogsverslaggever verwacht dat de Russen de strategisch belangrijke havenstad met geweld in zullen nemen. Het is die dag doodstil op straat.
‘Er was ooit iemand die tegen me zei: Oorlogen beginnen niet met explosies, maar met stilte,’ zegt Mstyslav Chernov. Het meest opvallend is zijn inspreekstem. Die is ingehouden en zacht en soms ietwat monotoon, maar de stem komt binnen als een mokerslag. Hij krijgt gelijk, het is inderdaad stilte voor de storm. De volgende 20 dagen spelen zich de meest afschuwelijke taferelen voor zijn lens af. De stad wordt door de Russen ingesloten en aan gort geschoten. Het gekke is dat er in de hele documentaire niet één Rus te zien is. Alleen Russische tanks.
De inwoners hebben de grootste moeite om Marioepol te ontvluchten. De stroom en de verwarming vallen uit, schoon water is er niet meer. Het ergste in de mens komt boven. Winkels worden geplunderd. Gewone burgers beginnen dingen te stelen die ze helemaal niet nodig hebben. De wanhopige eigenaar van een warenhuis staat erbij en kijkt ernaar. ‘Wat moet je nou in godsnaam met een bal?’ schreeuwt ze huilend tegen een man die door de puinhopen van haar winkel wandelt. Ze wijst door het raam naar de kapotgeschoten huizen. Geïrriteerd smijt de man de voetbal terug de winkel in.
Een arts in een ziekenhuis zegt: ‘Een oorlog kun je vergelijken met een röntgenfoto: Het binnenste van de mens wordt zichtbaar. De oorlog laat zien wat er daarbinnen zit. Het goede wordt beter, het slechte wordt slechter.’
De ‘goeden’ zijn vooral te vinden in de ziekenhuizen. Artsen en verpleegkundigen zijn onafgebroken bezig om levens te redden. Sommige operaties voeren ze uit zonder verdoving. Het door merg en been gaande gegil van de patiënten is verschrikkelijk. Een vader buigt zich over het lijk van zijn zestienjarige zoon van wie beide benen zijn weggeschoten. Twee jonge ouders lopen wezenloos met hun levenloze kindje in hun armen door het ziekenhuis. Even daarvoor is geprobeerd om het manneke te reanimeren, maar dat is niet gelukt. Kyryll is 18 maanden oud geworden. De doden worden in massagraven begraven.
Een bloedende, hoogzwangere vrouw wordt op een brancard een kraamkliniek uitgedragen. Als het de filmmakers uiteindelijk lukt om het materiaal te verzenden, gaat het fragment de hele wereld over. De vrouw en haar kind overleven het niet.
De Russen beweren dat de beelden in scene zijn gezet. De zwangere vrouw, met haar bloedende bekken, zou een ingehuurde actrice zijn. Alle huizen die zogenaamd kapot zouden zijn gebombardeerd zijn onderdeel van een immens filmdecor. Het is te grotesk voor woorden. Na 20 dagen zien de filmmakers kans om de stad heelhuids te verlaten. De oorlog in Oekraïne raast verder.
.
JAAP VAN DEURZEN
’20 Days in Mariupol’ maakt op 10 maart kans om een Oscar te krijgen voor de beste documentaire. Hij is tegen betaling o.a. op Amazon.com te zien.