‘Moet jíj́ niet naar Oekraïne?’ vraagt iemand in de sportschool, bij de bakker, bij de groenteman, bij de slager en in de viswinkel. Ze hebben me door. Mijn oude verslaggevershartje bonkt wild in mijn borst, het bloed kruipt waar het niet gaan kan. De reis die ik bijna acht jaar geleden naar Oekraïne heb gemaakt spookt de godganse dag door mijn kop. Het is één ding om in een verwarmde huiskamer naar het oorlogsgeweld op tv te kijken. Het is iets anders als je er met je neus bovenop staat. Ik voel fysiek de angst als ik de bominslagen hoor en hunker, gek genoeg, gelijk om er verslag van te doen.
Op mijn netvlies verschijnt weer het troosteloze Oost-Oekraïense landschap. Ik zie de verweerde koppen van de rebellen bij de checkpoints rond Donetsk. De bakkers, dakdekkers en loodgieters die met hun Kalasjnikovs in opstand zijn gekomen tegen de corrupte bestuurders in Kiev.
Ik heb nog steeds het pasje, waarmee cameraman Han Pannevis en ik vrij rondreizen in het oorlogsgebied. Ik kan het nu wel verscheuren. De rebellen willen waarschijnlijk geen pottenkijkers meer. In 2014 maken ze voor ons nog een uitzondering omdat er bij Hrabove lichaamsdelen liggen van 196 omgekomen Nederlanders en vele anderen. Ze hebben in de Boeing 777-200ER gezeten die uit de lucht is geschoten met een Russische raket. Nederlandse marechaussees mogen de menselijke resten verzamelen en mee naar huis nemen. De gewijde grond zal opnieuw meedogenloos worden omgeploegd door Russische tanks. Mijn hart gaat uit naar de nabestaanden.
Ik denk aan de zonnebloemen die nu onder de sneeuw liggen maar in juli van 2014 de velden geel kleuren. Ze staan symbool voor geluk en levenslust. De bloem draait met het zonlicht mee en heeft, in overdrachtelijke zin, een christelijke betekenis: De mens die zijn hoofd naar het ‘licht’ (Christus) draait. Op donderdag 17 juli 2014 is Jezus in geen velden of wegen te bekennen. Het licht boven het oostelijk deel van Oekraïne wordt verduisterd door een bizarre stortbui van brokstukken en verminkte lichamen. De zonnebloemvelden worden geperforeerd met de restanten van Malaysia Airlines vlucht MH17. Over geluk en levenslust heeft inmiddels niemand het meer. Termen als dood en walging overheersen.
Walging is er in 2014 over de rebel die een knuffel-aapje uit de brokstukken plukt en ermee poseert als een trofee. De foto van de Frans-Nederlandse fotograaf Pierre Crom gaat de hele wereld over. De woede is groot. Zo ga je niet met de knuffel van een onschuldig kind om. Maar het ligt anders. De rebel legt, na een warrig betoog, het zwart-witte aapje voorzichtig op de grond. Hij neemt zijn pet af en slaat eerbiedig een kruisje. Jezus is weer even terug in Hrabove. De stoffen pop is van Milia, een elfjarig meisje uit Zwanenburg. De knuffelaap wordt in haar kist gelegd. Ze zou nu negentien zijn.
Ik zie nog de opspattende splinters van de kippenboerderij die driehonderd meter van ons vandaan aan diggelen wordt geschoten. ‘Filmen!’ gil ik, maar Han is al bezig. “Noijk je moeder!” brult onze taxichauffeur Alexei die in blinde paniek met ons wegrijdt. Nederlandse journalisten hebben hem de poldervariant van het Engelse woord motherfucker geleerd. Veel mensen zouden het die kalende kabouter in het Kremlin nu wel in zijn gezicht willen schreeuwen. Een krankzinnige golf van geweld spoelt over Oekraïne en je vraagt je af, houdt deze waanzin dan nooit op?
Ik kijk naar een uitzending van de BBC. De geëmotioneerde Oekraïne-correspondent Olga Malchevska laat beelden zien van haar kapotgeschoten flat in Kiev. Ze heeft net met haar moeder gebeld en zegt: ‘Thank God! Het gaat goed met haar, maar ze maakt zich zorgen over de kat die nog steeds ergens in het appartement moet zijn…..’
JAAP VAN DEURZEN