‘Ik ken uw stem!’ schreeuwt een vrouw plotseling bij onze groenteboer ‘Appelkoontje’. Ik laat van schrik een flinke bloemkool uit mijn fikken flikkeren. De vrouw kijkt me met verwilderde ogen aan en doet een stapje achteruit. Het is alsof ik haar met mijn stembanden onzedelijk heb betast. Dan valt het kwartje: ‘U bent van de televisie!’ roept ze triomfantelijk, terwijl ze met een beschuldigende vinger naar me wijst. ‘Ja, ja, ik ken u wel! Wij zetten thuis de televisie altijd een beetje harder als u komt. Ik weet niet meer hoe u heet maar U heeft zo’n mooie stem. Mag ik nog een kilo eigenheimers’, zegt ze vervolgens tegen het meisje achter de toonbank.
Het gebeurt vaak dat mensen mijn stem herkennen uit de tijd dat ik voor het RTL-Nieuws werkte. Sorry, dit stukje wordt één grote zelfbevlekking. Laat ik het anders zeggen, van mijn verlopen kababiballenkop moet ik het niet meer hebben, maar die stem! Mijn god, wat ben ik een begenadigd spreker. ‘Jaap dwingt tot luisteren!’ zegt een docent tegen zijn leerlingen op onze redactie. ‘Inspreken is een vak’.
Stemmenfluisteraar Elizabeth Ebbink is het volledig met hem eens: ‘De stem is meer dan alleen een overbrenger van inhoud. We kunnen ermee toveren. De stem is ook een bijna magisch vehikel voor energie, lading, zeggingskracht, inspiratie. De stem is wonderbaarlijk wendbaar. Van alle dieren kunnen wij de meeste verschillende geluiden maken’, schrijft ze in haar boek ‘Ligt het aan je stem?’ Ze werkt al jaren als spreekstemtrainer. Soms citeert ze de bijbel:
‘In den beginne was het Woord en het Woord was bij God en het Woord was God.’
Ik voel me zelf god als televisierecensent Anne Boermans van dagblad Trouw het volgende schrijft:
‘Het meest kenmerkende is zijn stem. Die is aan de hoge kant. Dat lijkt raar; Jaap van Deurzen is verslaggever voor het nieuws van RTL 4. De onderwerpen die hij bespreekt, zijn dus zelden vrolijk, meestal ernstig tot dramatisch. Een hoge stem gebruik je vooral als je blij bent, uitgelaten. Dus hebben veel verslaggevers de zeer begrijpelijke neiging met een lagere stem te spreken, om de ernst van de situatie te onderstrepen. Ze maken daarbij een denkfout. Wanneer je op de buis verschijnt als verslaggever geef je daarmee aan dat je de kijker graag iets wilt vertellen. Daarbij hoort een uitstraling van enthousiasme, verve…Dit is een gedurfde keuze. De grens tussen ‘verve’ en ‘vrolijkheid’ is qua toonhoogte flinterdun. Veel verslaggevers durven dat – vaak onbewust – niet aan. Van Deurzen toont moed door precies die goede toonhoogte wel te durven kiezen, waardoor je als kijker meteen geënthousiasmeerd raakt om naar hem te luisteren.’
Inlijsten dat stukje! Bent u er nog, of staat u inmiddels te braken? Natuurlijk is er ook kritiek. Wijlen Boudewijn Büch schrijft in de Nieuwe Revu:
‘Het meest vreemde fenomeen dat we op het ogenblik hebben, heet Jaap van Deurzen. Zijn toon zou overal passen, behalve in een nieuwsprogramma. Zet hem op Jaap! Maak het nieuws kapot! Lachen!‘
Volgens stemmendokter Elizabeth Ebbink is er altijd ruimte voor verbetering: “Je stem ligt helemaal niet vast. Je kunt hem op ieder moment anders inzetten wanneer dat nodig is.’ In negen hoofdstukken, en maar liefst 175 video’s, die via QR-codes op Youtube zijn te horen, ontleedt ze ons spraakvermogen. De vrouwenstem komt er volgens Ebbink vaak bekaaid vanaf: ’Vrouwen kirren, kakelen, snibben en snateren. In onderzoek naar irritante geluiden wordt ‘de krijsende vrouw’ altijd meegenomen. De ‘krijsende man’ komt niet op in het hoofd van de onderzoeker. Wat er mis is met vrouwenstemmen is dat het geen mannenstemmen zijn’. Au!
‘Zwijgen is de glorie van de vrouw’, schrijft wijsgeer Aristoteles. De Britse humanist Thomas Wilson maakt het nog gekker: ‘Het past de vrouw ten eerste te zwijgen, ten tweede te zwijgen, ten derde te zwijgen.’ Die uitspraak is uiteraard te gek voor woorden. Maar ja, niet geschoten is altijd mis, dus ik zeg tegen Blond: ‘Mag ik jou nou eens een heel leerzaam citaat van Thomas Wilson voorleggen?’ Grapje! Heeft u altijd al alles willen weten over stemmen, dan is Elizabeth Ebbinks boek een regelrechte ear-opener!
JAAP VAN DEURZEN
Ligt het aan je stem? Elizabeth Ebbink. Uitgeverij Boom. Euro 23,50
P.S. Voorlezen uit eigen werk is zo verdomd moeilijk. Hoort en huivert!